Cán cân thương mại là gì? (trong kinh tế vĩ mô các yếu tố ảnh hưởng)

18:46 24/03/2023

Cán cân thương mại là một hệ thống lưu lại các thay đổi xuất nhập khẩu của một quốc gia theo một khoảng thời gian tính theo quý hoặc năm tài chính & sự chênh lệch giữa xuất khẩu với nhập khẩu. Cán cân thương mại ở trạng thái cân bằng khi xuất và nhập khẩu ở mức chênh lệch bằng 0, nếu lớn hơn 0 là thặng dư & nhỏ hơn 0 là có sự thâm hụt trong cácn cân thương mại.

Table of Contents

Khái niệm Cán cân thương mại là gì?

Cán cân thương mại là một hệ thống các tài khoản ghi lại các tiến trình thanh toán, tạo bảng đối chiếu giữa xuất & nhập khẩu giữa 02 quốc gia có giao thương kinh tế với nhau trong một khaongr thời gian cụ thể được tính bằng năm hoặc quý. Cán cân thương mại được tính bằng số ngoại tệ đã chuyển đổi, thể hiện được chỉ số tổng thu từ nước ngoài & các khoản thanh toán cho nước ngoài dựa trên cơ sở hoạt động xuất nhập khẩu.

tiếng Anh chính xác là gì?

Trade balance (còn được gọi là net exports, và thỉnh thoảng được viết tắt dưới dạng NX). Trong đó có các thuật ngữ thể hiện tốt xấu là

Trade surplus là khi xuất khẩu vượt quá nhập khẩu thì quốc gia đó có sự thặng dư thương mại
Trade deficit là khi nhập khẩu vượt trội so với xuất khẩu thì quốc gia đó có sự thâm hụt thương mại

Trade balance bao gồm sự giao dịch của những loại sản phẩm như các loại mặt hàng công nghiệp, nguyên liệu thô và những sản phẩm nông nghiệp, cũng như du lịch và vận chuyển.

Các bạn ko nên nhầm lẫn trade balance với payments balance, một bản báo cáo có phạm vi rộng lớn hơn rất nhiều so với trade balance. Payments balance là bản báo cáo về dòng chảy tiền tệ quốc tế, ko chỉ bao gồm các giao dịch thương mại về mặt hàng hoá và dịch vụ mà còn cả về nguồn thu nhập từ đầu tư và các số tiền được chuyển khoả

Payments là bao gồm current account là báo cáo về tổng các loại nguồn thu từ nước ngoài
Financial account là báo cáo về tổng các nguồn đầu tư từ trong và ngoài nước
Capital là báo cáo về sự chuyển khoản của vốn và các mặt hàng để làm vốn như các nhà máy xí nghiệp …).

Nói chung financial account và capital account thường được kết hợp với nhau.

Theo trang giavang.net giải thích cụ thể thuật ngữ này như sau:

Khái niệm cán cân thương mại còn được gọi là xuất khẩu ròng hoặc thặng dư thương mại. Khi cán cân thương mại có thặng dư, xuất khẩu ròng/thặng dư thương mại mang giá trị dương. Khi cán cân thương mại có thâm hụt, xuất khẩu ròng/thặng dư thương mại mang giá trị âm. Lúc này còn có thể gọi là thâm hụt thương mại. Tuy nhiên, cần lưu ý là các khái niệm xuất khẩu, nhập khẩu, xuất khẩu ròng, thặng dư/thâm hụt thương mại trong lý luận thương mại quốc tế rộng hơn các trong cách xây dựng bảng biểu cán cân thanh toán quốc tế bởi lẽ chúng bao gồm cả hàng hóa lẫn dịch vụ.

Thành phần chủ yếu của Tài khoản Vãng lai có ảnh hưởng tới việc tính toán giá trị GDP chính là Cán cân Thương mại (mà thường là Thâm hụt Thương mại). Những nhân tố này thường được phân tích trong mối tương quan với nhau. Chúng ta cũng sẽ tìm hiểu ảnh hưởng của Thâm hụt Ngân sách tới tỷ giá hối đoái của đồng đô-la Mỹ.

Cán cân Thương mại là phần chênh lệch giữa giá trị xuất khẩu và nhập khẩu của một nền kinh tế trong một khoảng thời gian xác định. Dữ liệu thống kê được sử dụng để tính toán cán cân thương mại là giá trị tính bằng tiền của tất cả các sản phẩm và dịch vụ xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia.

Nếu cán cân thương mại của một quốc gia có giá trị dương thì quốc gia đó đang ở trong tình trạng Thặng dư Thương mại (giá trị xuất khẩu vượt quá giá trị nhập khẩu); còn nếu cán cân thương mại có giá trị âm thì quốc gia đó đang bị Thâm hụt Thương mại (giá trị nhập khẩu vượt quá giá trị xuất khẩu).

Thặng dư thương mại cũng như sự giảm bớt thâm hụt thương mại nhìn chung được cho là điều kiện thuận lợi để giá trị của đồng nội tệ tăng lên:

Thặng dư thương mại↑ = ↑Tỷ giá hối đoái

Khi một quốc gia đang có thặng dư thương mại, tổng giá trị các dòng ngoại tệ chảy vào quốc gia đó cao hơn tổng giá trị các dòng ngoại tệ chảy ra. Ngoại tệ khi vượt qua biên giới sẽ được chuyển đổi thành đồng nội tệ và như vậy, nguồn cung ngoại tệ sẽ tăng lên. Kết quả là tỷ giá hối đoái của các đồng ngoại tệ sẽ giảm còn tỷ giá hối đoái của đồng nội tệ sẽ tăng. Trong trường hợp một quốc gia đang bị thâm hụt thương mại, đồng nội tệ cần được chuyển đổi thành đồng ngoại tệ để thực hiện các giao dịch thanh toán quốc tế. Kết quả là nguồn cung đồng nội tệ tăng lên và tỷ giá hối đoái sẽ giảm, còn tỷ giá của đồng tiền của quốc gia đang có thặng dư với quốc gia này sẽ tăng.

Cục điều tra dân số thuộc Bộ thương mại Mỹ chịu trách nhiệm công bố số liệu về cán cân thương mại của nước này vào ngày thứ Năm thứ ba của mỗi tháng.

Tài khoản vãng lai thể hiện các dòng tiền giữa một quốc gia với các quốc gia khác trong một khoảng thời gian xác định. Tài khoản vãng lai bao gồm giá trị xuất khẩu và nhập khẩu, thanh toán từ hoạt động đầu tư tại nước ngoài và thu nhập nhận được từ hoạt động đầu tư nước ngoài tại quốc gia đang xem xét cũng như viện trợ nước ngoài và các dòng tiền khác. Nó là số dư sau khi bù trừ các dòng tiền vào và ra khỏi quốc gia đó. Tuy nhiên, tài khoản vãng lai lại không bao gồm các giao dịch chuyển tiền liên quan tới các nghĩa vụ tài chính hoặc các tài sản có tính chất như các giao dịch tài chính. Việc phân tích tài khoản vãng lai cho phép phân tích hoạt động kinh tế có yếu tố nước ngoài của một quốc gia.

Thặng dư tài khoản vãng lai (hoặc sự giảm bớt thâm hụt tài khoản vãng lai) có lợi cho sự tăng giá trị đồng nội tệ. Số liệu tài khoản vãng lai được công bố vào một ngày nhất định vào khoảng giữa mỗi tháng.

Thặng dư Tài khoản Vãng lai↑ = ↑Tỷ giá hối đoái

Thâm hụt tài khoản vãng lai của Mỹ đã lên tới 7% GDP vào năm 2007 (trên 800 tỷ đô-la). Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do tổng giá trị nhập khẩu đã vượt xa tổng giá trị xuất khẩu.

Vậy thì, làm thế nào mà nền kinh tế Mỹ lại không sụp đổ khi mà các gia đình, doanh nghiệp và cả chính phủ tại đây đều đang chi tiêu nhiều hơn những gì họ làm ra và tiết kiệm được ít hơn những gì họ đem đi đầu tư? Thâm hụt tài khoản vãng lai của nước Mỹ được tài trợ bởi các khoản vay từ nước ngoài và từ các định chế tài chính quốc tế. Nó tạo ra các nguồn tài chính khổng lồ chảy vào quốc gia này mỗi năm.

Trên quy mô toàn cầu, tổng giá trị tài khoản vãng lai của tất cả các quốc gia cộng lại sẽ bằng không, bởi thăng dư của quốc gia này sẽ được bù trừ bởi thâm hụt của quốc gia khác. Ví dụ, tài khoản vãng lai của Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á khác so với Mỹ là dương. Trung Quốc hiện đang theo đuổi chính sách kinh tế hướng mạnh về xuất khẩu, và neo chặt đồng nội tệ (Nhân dân tệ) vào đồng đô-la Mỹ. Bằng cách ngăn chặn sự tăng giá của đồng Nhân dân tệ, Trung Quốc có được lợi thế cạnh tranh trên trường quốc tế. Thặng dư thương mại của Trung Quốc tạo ra lợi thế cho hoạt động đầu tư quốc tế của nước này nói chung: Trung Quốc đầu tư rất nhiều vào cổ phiếu và trái phiếu chính phủ Mỹ, qua đó hỗ trợ tỷ giá hối đoái của đồng đô-la, đồng thời tài trợ cho các khoản tiêu dùng và đầu tư trong lãnh thổ nước Mỹ. Các nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ một phần đáng kểlượng chứng khoán đang lưu hành tại Mỹ và được trả lợi tức trên những chứng khoán này. Ví dụ, Trung Quốc sẽ có lợi khi đầu tư vào các thị trường tài chính có tính thanh khoản cao của Mỹ vì bản thân các cơ hội đầu tư tại Trung Quốc rất hạn chế do tình trạng thăng dư thương mại của nước này, thêm vào đó, đầu tư vào thị trường Mỹ nhìn chung hấp dẫn hơn do môi trường tự do và có tính minh bạch cao tại đây.

Tuy nhiên, nhiều nhà kinh tế cho rằng thâm hụt tài khoản vãng lai của Mỹ không thể cứ tăng lên mãi. Tiềm năng tăng trưởng của nền kinh tế Mỹ bị hạn chế bởi thực tế là việc chi trả lãi suất và cổ tức cho những khoản vay từ các nhà đầu tư nước ngoài đến một lúc nào đó sẽ lớn đến mức nó ngốn một phần lớn tổng sản phẩm do nền kinh tế Mỹ tạo ra. Thấy trước được điều này, các ngân hàng trung ương lớn nhất thế giới đang cố gắng giảm dự trữ bằng đồng USD của mình bằng cách chuyển sang các đồng tiền ổn định hơn như là đồng euro. Ngay khi một quốc gia nào đó tuyên bố sẽ chuyển một phần dự trữ bằng đồng đô-la Mỹ sang các ngoại tệ khác để đa dạng hóa danh mục đầu tư thì tỷ giá của đồng USD sẽ phải chịu một áp lực lớn trên thị trường Ngoại hối

Vậy thì liệu có giải pháp hợp lý nào cho vấn đề thâm hụt tài khoản vãng lãi của Mỹ hay không? Nếu có, nó cũng sẽ cần đến hành động trên cả phương diện chính trị lẫn kinh tế của nhiều quốc gia trên thế giới. Các chuyên gia kinh tế học đưa ra một vài lựa chọn như sau:

Trung Quốc giảm kiểm soát đối với đồng Nhân dân tệ trong đó có việc kiểm soát sự tăng giá của nó so với đô-la Mỹ đồng thời chuyển đổi chính sách, tập trung nhiều vào tăng chi tiêu nội địa.
Liên minh Châu Âu theo đuổi các cải cách kinh tế nhằm làm giảm ảnh hưởng của nền kinh tế Mỹ lên nền kinh tế toàn cầu và làm xuất hiện những giải pháp mới cho các vấn đề nội địa của nước Mỹ.
Chính phủ Mỹ áp dụng tất cả các biện pháp có thể để hạn chế chi tiêu và tăng cường tích lũy (Cuộc khủng hoảng nợ dưới chuẩn vào năm 2007 tại Mỹ đã phần nào khuyến khích chính sách này).

Sự giảm giá của đồng đô-la là một trong những yếu tố chính dẫn đến tính trạng thâm hụt tài khoản vãng lai của Mỹ. Việc tăng nguồn thu bằng đồng đô-la từ các hoạt động đầu tư tại nước ngoài đã khuyến khích Mỹ thúc đẩy các hoạt động này.

Ngân sách Liên bang Mỹ là giá trị chênh lệch giữa các nguồn thu nhập và chi tiêu của chính phủ Liên bang. Nó đã ở trong tình trạng thâm hụt trong một vài năm qua.

Thâm hụt Ngân sách↑ = ↓Tỷ giá hối đoái

Báo cáo Ngân sách quốc gia Mỹ trong tháng này được Bộ Tài chính Mỹ công bố vào tuần thứ ba của tháng tiếp theo.

Ảnh hưởng của cán cân thương mại với kinh tế thế giới

Những nhà kinh tế học đượng đại ko thống nhất ý kiến về ảnh hưởng của sự thâm hụt thương mại trong kinh tế với những ý kiến nhận định đó sẽ là một sự trì trệ của GDP và tình trạng việc làm trong suốt một khoảng thời gian dài với chi phí xã hội cao trong khi đó có những người lại cho rằng đó là dấu hiệu của một sự tăng trưởng kinh tế.

Một vài chuyên gia kinh tế tin GDP và tình trạng việc làm có thể bị trì trệ kéo dài nếu thâm hụt quá lớn và trong một khoảng thời gian quá dài.

Những người lờ đi ảnh hưởng của việc thương mại bị thâm hụt trong một khoảng thời gian dài có thể đang nhầm lẫn nguyên tắc của David Ricardo về những ưu thế cạnh tranh với nguyên tắc của Adam Smith về những ưu thế tuyệt đối, cụ thể hơn là họ hoàn toàn lờ đi nguyên tắc sau này.

Trong đó : nguyên tắc ưu thế cạnh tranh của David Ricardo giải thích về việc làm thể nào mà thương mại có thể sinh lời cho tất cả những thành phần tham gia (các quốc gia, các khu vực, các cá nhân … ) miễn là họ sản xuất ra những sản phẩm với những chi phí khác nhau mà lại gắn liền với nhau. Còn Adam Smith đã sử dụng nguyên tắc ưu tố tuyệt để chỉ ra làm các nào mà một quốc gia có thể sinh lời từ việc ngoại thương nếu quốc gia đó có chi phí sản xuất thấp nhất ( ví dụ quốc gia ấy có thể cho ra nhiều mặt hàng hơn với mỗi một đơn vị đầu vào hơn các quốc gia khác)

Nguyên tắc của David Ricardo chỉ ra rằng điều quan trọng ko phải là chi phí tuyệt đối thấp mà là chi phí cơ hội cho sự sản xuất. Nghĩa là giá trị nhà sản xuất chấp nhận bỏ đi một sản phẩm này để sản xuất hay đạt được một sản phẩm khác có lời hơn. Người ta đánh giá chi phí cơ hội dưới dạng người ta cần phải bỏ đi bao nhiêu yếu tố sản xuất một sản phẩm để gia tăng hơn nữa sự sản xuất trên một đơn vị.

Nguyên tắc ưu thế cạnh tranh chỉ ra rằng thậm chí nếu một quốc gia ko hề có ưu thế nào với bất cứ một loại sản phẩm nào, quốc gia này vẫn có thể sinh lời từ việc chuyên nghiêp hóa và xuất khẩu những sản phẩm mà quốc giá ấy có chi phí cơ hội thấp nhất.

Nhà kinh tế học Paul Craig Roberts nêu chú ý rằng nguyên tắc của Ricardo ko nắm bắt được ở đâu mà những yếu tố của sản xuất lưu động trên thế giới. Những hoàn cảnh thương mại tự do thường là có những tiền tệ trôi nổi tự do; tuy nhiên, trên thực tế, những tiền tệ như Trung Quốc ko phải là trôi nổi tự do, trong khi đó những loại khác thì lại bị các nhà nước thao túng.

Từ cuộc lạm phát tiền tệ những năm 70, kinh tế Mỹ đã có nét tiêu biểu là sự phát triển GDP trở nên chậm hơn. Trong năm 1985, Mỹ bắt đầu giảm thương mại với Trung Quốc. Trong suốt một quá trình dài, những quốc gia có thương mại thặng dự thì cũng có một khoảng tiết kiệm thặng dư trong khí đó Nước Mỹ gặp phải họa vì khăng khăng hạ tỉ lệ tiết kiệm xuống thấp hơn so với những đối tác thương mai có giá trị giao thương thặng dư với Mỹ. PHáp, Nhật, Đức và Canada đã giữ mức lãi suất tiết kiệm cao hơn Mỹ trong một quá trình dài.

Năm 2006, lỗi lo chính của nền kinh tế tập trung xung quanh những ý sau:

quốc gia nợ nhiều (9 nghìn tỉ đô)
các tổ chức ko phải ngân hàng nợ nhiều (9 nghìn tỉ đô)
nợ tiền cho vay để mua nhà nhiều (9 nghìn tỉ đô)
các tổ chức tài chính nợ nhiều (12 triệu đô)
các nguồn nợ nước ngoài và một sụ tụt giảm nghiệm trọng trong báo cáo về nguồn đầu tư quốc tế ( NIIP) (-24% chỉ số GDP) thâm hụt thương mại cao, và sự gia tăng trong tỉ lệ người nhập cư trái phép.

NHững yếu tố này đã làm gia tăng thêm nỗi lo trong những nhà kinh tế và những nguồn nợ ko dự trữ được nhắc đến như một vấn đề nghiêm trọng đối mặt với nước Mỹ do chính tổng thống Mỹ đề cập đến.

Trong lịch sử, kinh tế của Rome suy giảm vì đế chế này tìn vào việc nhập khẩu trong khi xuất khẩu suy giảm.

Những người mà bảo vệ cho sự thâm hụt thì trước lại định nghĩa của ưu thế cạnh tranh. Những người mua trong các quốc gia nhận hàng sẽ chuyển tiền lại cho người bán. Một nhà máy ở Mỹ gửi tiền để mua mía của Brasil, và những người Brasil nhận được số tiền ấy lại dùng tiền để mua các loại hàng hóa từ một công ty Mỹ khác. Tuy nhiên Lợi nhuận vẫn hoàn toàn có thể rời khỏi nước Mỹ vì Người Mỹ ko điều khiển được. Mặc dù đây là một dang của việc tái đầu tư vốn, đây ko phải là trách nhiệm của bất cứ ai ở Mỹ. Những khoản tiền trả tới người nước ngoài thường nảy sinh những hậu quả lâu đời: bằng cách chuyển đổi mục lục tiêu thụ qua từng khoảng thời gian, một vài thế hệ có thể có lời, một vài số khác lại ko. Tuy nhiên, sự thâm hụt về thương mại có thể ảnh hưởng đến sự tiêu thụ trong tương lai nếu nền thương mại ấy được cấp vốn với nguồn lợi nhuận đầu tư trong nước, và số lợi nhuận này lại vượt quá số tiền phải trả trong số nợ nước ngoài. Tương tự, một sự vượt quá trong current account giúp chuyển đổi tiêu thụ cho những thế hệ trong tương lai, nếu điều đó giúp gia tăng giá trị của tiền tê và cản trở các khoản đầu tư nước ngoài.

Tuy nhiên, sự ko đồng đều trong thương mại ko phải những điểm khác nhau sẵn có về tính năng suất và sự ưa chuộng trong tiêu thụ. Sự thâm hụt trong thương mại thường có liên quan đến tính cạnh tranh mang tính quốc tế. Thương mại thặng dư lại thường liên quan tới những chính sách mà giúp các hoạt động của một quốc gia hướng ra thế giới bên ngoài, dẫn tới chuẩn mực được hạ thấp hơn. Ví dụ về nền kinh tế như thế là Nhật những năm 90.

Milton Friedman kết luận rằng thâm hụt trong kinh tế ko phải quá quan trọng như việc chỉ số xuất nhập khẩu gia tăng giúp đẩy mạnh giá trị của đồng tiền, hay việc giảm chỉ số xuất khẩu như đã nói ở trên, và ngược lại với xuất khẩu, vì vậy loại bỏ thâm hụt trong kinh tế vốn là ko phải vì đầu tư.

Những nước phát triển thường nhập khẩu rất nhiều nguyên vật liệu thô từ những nước đang phát triển với giá cả rẻ mạt. Thường thì, sau đó những nguyên vật liệu này đều được chuyển những mặt hàng dùng sẵn, và giá trí của nó thì đã tăng đáng kể. Mặc dù, rất nhiều những nước phát triển khác ( ví dụ như khối cộng đồng chung châu ÂU) đều có trade balance cân bằng về mặt tiền tệ, thì phần thể chất của trade balance ấy cũng rất là kém( đặc biệt với những nước đang phát triển, nghĩa là nếu xét về mặt vật liệu thì nhập khẩu chiếm ưu thế hơn là xuất khẩu.

Nguồn tham khảo: giavang.net & forexmientay.com